Ζήλια darling

«Είμαστε μαζί περίπου ένα χρόνο. Είναι ωραίος, έξυπνος, ευγενικός. Θα μπορούσε να είναι η τέλεια σχέση αν δεν υπήρχε η ζήλια του. Είμαι πολύ κοινωνική, μου αρέσει να επικοινωνώ με όλους, να αστειεύομαι. Προχτές συναντήσαμε τυχαία σ’ ένα μπαρ έναν πρώην μου. Τα είπαμε, γελάσαμε, αλλά ο φίλος μου έγινε τούρμπο (ίσως του έβαλε λόγια και ο κολλητός του που ήταν μαζί μας). Τσακωθήκαμε και τώρα δεν μιλιόμαστε. Δεν θέλω να χωρίσουμε, αλλά δεν μπορώ να αλλάξω και το χαρακτήρα μου. Τι να κάνω;»

Οι ειδικοί συμφωνούν πως τίποτα δεν καταστρέφει μια σχέση γρηγορότερα από τη ζήλια. Η οποία, παρεμπιπτόντως, είναι πολύ «παραγωγικό» συναίσθημα. Γεννάει παράνοια, άγχος, θυμό, μοναξιά, μίσος, φθόνο, φόβο, τρικυμία εν κρανίω, και όλα αυτά μαζί κάνουν τη σχέση ανυπόφορη και για τα δύο μέρη. Ή μήπως όχι; Γιατί υπάρχει και ο αντίλογος, που λέει ότι κάποιοι εσκεμμένα ή υποσυνείδητα προκαλούν τη ζήλια για να επιβεβαιωθούν.


Ιστορίες να σκεφτείς

Δεν είναι τυχαίο ότι στα πολύ κυριλέ μπαρ του πλανήτη σερβίρουν περίτεχνα κοκτέιλ με ονόματα από όλα τα έργα του Σαίξπηρ: Μακμπέθ, Ρωμαίος και Ιουλιέτα, Όνειρο Θερινής Νυκτός... (γίνεσαι μεν κουρούμπελο, αλλά προάγεις τις Τέχνες και τα Γράμματα). Από όλα τα έργα του, πλην ενός: του Οθέλλου. Γιατί η ζήλια χαλάει το κέφι.

Οθέλλο τα όπα μου

Ο Οθέλλος ήταν ψηλός, μελαχρινός, γεροδεμένος. Μίλαγε με μια βαθιά αισθησιακή φωνή και ευχάριστα «εξωτική» προφορά. Ήταν πλούσιος, καλοντυμένος (πολύ του χρυσοποίκιλτου, ας όψεται η μόδα της εποχής) και με δύο χαρακτηριστικά σκουλαρίκια-κρίκους να στολίζουν τα κομψά αφτιά του. Ήταν και πολεμιστής, «πεντάστερος» στρατηγός της Γαληνότατης Βενετικής Δημοκρατίας (κατ’ όνομα «δημοκρατίας», ως συνήθως), που στα τέλη του 15ου αιώνα ήταν ό,τι κοντινότερο στις σημερινές ΗΠΑ. Άρα, ο Οθέλλος ήταν και πολύ ισχυρός. Τι άλλο να κάνει ένας άντρας για να βογκάνε τα κορίτσια στη Γαληνότατη (άλλα από ανεκπλήρωτο πόθο κι άλλα κάτω από τα πλουμιστά κλινοσκεπάσματά του);

Jealous guy

Ο Οθέλλος λοιπόν, αν και κελεπούρι, ερωτεύτηκε την όμορφη και τσαχπίνα Δυσδαιμόνα, κόρη Βενετσιάνου προύχοντα με την οποία κλέφτηκε και παντρεύτηκε. «Γιατί, βρε αγόρι μου;» φώναξαν εν χορώ όλοι οι γλεντζέδες κολλητοί του στρατηγού, που τον προτιμούσαν (όπως όλοι οι φίλοι) εργένη και ρεμάλι, καθόσον οργάνωνε τα καλύτερα μπάτσελορ της Βενετίας. Αλλά τι να κάνουμε, ο έρωτας είναι βαριά πάθηση. Κι επειδή όταν πάρεις την κάτω βόλτα, τα παθήματα έρχονται κατά ριπάς, έσκασε και η βαρύτερη: η ζήλια. Αν και ο Οθέλλος προφανώς είχε μια φυσιολογική προδιάθεση, καλλιεργούμενη μεθοδικά κι επιστημονικά από το ζηλόφθονο, ραδιούργο «φίλο» Ιάγο, η ζήλια του πήρε διαστάσεις πυρκαγιάς.
Το αποτέλεσμα γνωστό. Στην Γ' πράξη η Δυσδαιμόνα στο χώμα, ο Οθέλλος αυτοκτονεί πριν τον σύρουν φυλακή, ο Ιάγος στο δήμιο, για να μάθει να βάζει λόγια, και ο Κάσιος (σ.σ. αμέτοχος, γκοφεράκι του Οθέλλου) γίνεται κυβερνήτης της Κύπρου. Το συμπέρασμα: Η ζήλια καταλήγει άσχημα για την πλειοψηφία των εμπλεκομένων – πλην του «αμέτοχου», που πάει Αγία Νάπα και λιώνει στα πάρτι.

Στη θεωρία

Πολλοί σύγχρονοι ψυχολόγοι θεωρούν ότι η ζήλια φυτρώνει από την ανάγκη που αισθάνονται οι περισσότεροι άνθρωποι να είναι «ευνοούμενοι» και από το φόβο τους μήπως χάσουν αυτή την εύνοια. Το παιδί ζηλεύει όταν η μαμά του χαϊδέψει άλλο παιδάκι, ο εργαζόμενος όταν ο διευθυντής λούζει με κομπλιμέντα κάποιο συνάδελφο, ο εραστής όταν η αγαπημένη του σαλιαρίζει με έναν πρώην. Είναι λογικό και ανθρώπινο. Όταν καταλήγει παθολογική, μπαίνουν στο παιχνίδι θεωρίες για βαθιές ανασφάλειες, υποτίμηση του εαυτού, αρρωστημένη εξάρτηση από τη σχέση, τραυματικές προηγούμενες εμπειρίες (κεράτωμα καραμπινάτο ή φανταστικό), τάση για παράνοια. Μέχρι εδώ φταίει η πλευρά που ζηλεύει.

Θύτης-θύμα

Από την άλλη, ακόμα κι ένα παιδί ξέρει ότι μπορείς να κάνεις οποιονδήποτε νορμάλ άνθρωπο που νοιάζεται για σένα να ζηλέψει με μερικά πολύ απλά κόλπα και, αν το παρατραβήξεις, να τον φτάσεις στην τρέλα. Ενεργοποιείς το φυσικό μηχανισμό αυτοσυντήρησης απέναντι σε καταστάσεις που δημιουργούν αμφιβολίες, αβεβαιότητες και οτιδήποτε «μετέωρο», που χτυπάει στο μυαλό του άλλου συναγερμό. Εδώ λοιπόν φταίει ο αποδέκτης της ζήλιας, αφού την προκαλεί ο ίδιος από δική του ανασφάλεια, από τάσεις σαδισμού, για επιβεβαίωση και τάισμα ενός Εγώ σε μέγεθος Μινώταυρου.

Φυσικό επακόλουθο

Οι νερντ στο ΜΙΤ θα έλεγαν ότι η ζήλια είναι άνυσμα με δική του δυναμική επέκτασης προς κάθε κατεύθυνση. Τα αρχικά σταγονίδια αμφιβολίας εξάπτουν τη φαντασία και η κατάσταση παίρνει διαστάσεις χιονοστιβάδας συμβάντων ή συμπτώσεων, που μέσα από το πρίσμα της αμφιβολίας μοιάζουν όλο και πιο «ύποπτες».

Το άτομο που ζηλεύει μπαίνει στη διαδικασία να τεστάρει συνεχώς τον/τη σύντροφό του, αλλά όποια κι αν είναι τα αποτελέσματα του τεστ, δεν πείθεται. Γιατί, χάνοντας όλο και περισσότερη αυτοπεποίθηση, πιστεύει απλώς ότι πάντα κάποια ενοχοποιητικά στοιχεία τού ξέφυγαν, και ο φαύλος κύκλος διαιωνίζεται.

Η ζήλια είναι και αυτοεκπληρούμενη προφητεία, γιατί αργά ή γρήγορα το αντικείμενό της θα φρικάρει και τελικά, αν είναι φυσιολογικό άτομο, θα προσπαθήσει να απεμπλακεί από την αρρωστημένη κατάσταση χωρίζοντας όσο το δυνατόν πιο αναίμακτα. Όμως, συχνά υπάρχουν επιπλοκές, γιατί η πλευρά που έχει σαλέψει από ζήλια δεν αποδέχεται την απόρριψη και επιπλέον τη θεωρεί επιβεβαίωση των υποψιών της. Κι έχουμε καραούλια, παρακολουθήσεις, απειλές, παρενόχληση, σκηνές φθηνού σίριαλ, ανάρμοστες αναρτήσεις σε Facebook και Τwitter, πιοτό, κλάψα στους ώμους φίλων, τάσεις αυτοκτονίας, τροχαία.

Τελευταίος αλλά όχι ελάχιστος παράγοντας είναι και «ο κύκλος»· όχι τόσο η οικογένεια (ο/η ζηλιάρης/α συχνά ντρέπεται να εξομολογηθεί σε συγγενείς το δράμα που ζει, γιατί η ενδοοικογενειακή ταπείνωση δεν αντέχεται, είναι σαν Καζαντζίδης σε πρωινό ταξί), αλλά κυρίως οι φίλοι, αφού η ζήλια είναι πυριτιδαποθήκη και ακόμα και άτομα με καλές προθέσεις μπορεί να κόψουν λάθος καλώδιο (όπως σε τηλεοπτική απασφάλιση βόμβας). Άσε δε άμα πέσεις σε Ιάγο.


Στην πράξη

Υπάρχουν λύσεις; Φυσικά. Η απλούστερη: Χώρισε. Είναι η καλύτερη; Εσύ θα κρίνεις, ανάλογα με το πόσο αντέχεις και με το αν όντως ο φίλος σου είναι αρρωστάκι και όχι ένας φυσιολογικός κακομοίρης, που τον τρέλανες στον «αυθορμητισμό». Ο Γούντι Άλεν θα πρότεινε να πάτε παρέα σε ψυχολόγο (εσύ κι ο καλός σου ή εσύ κι ο Γούντι – ταινία στάνταρ, έτσι κι αλλιώς). Θεμιτό, δεν λέω, αλλά κοστίζει και δεν είναι σίγουρο ότι μακροπρόθεσμα θα πάρει Όσκαρ, αν εσύ αδυνατείς να καταπιέσεις λίγο την «κοινωνικότητά» σου κι εκείνος συνεχίσει να βλέπει λύκους γύρω από την Κοκκινοσκουφίτσα.
Η καλύτερη είναι και η δυσκολότερη. Λέγεται κοινή λογική. Κάθεστε και το συζητάτε διεξοδικά, ήρεμα, με λίγο χιούμορ ει δυνατόν. Μέχρι να βγει λευκός καπνός, μέχρι να συμφωνήσετε ότι έχετε κάτι καλό (αν έχετε) και είναι μπούρδα να το χαλάσετε με παραλογισμούς.

Ζήλια, μύρια κύματα

Φυσικά, η λογική προϋποθέτει διαπραγμάτευση, και όλες οι επιτυχημένες διαπραγματεύσεις καταλήγουν σε συμβιβασμούς. Κανένας δεν θα φύγει έχοντας κερδίσει τα πάντα. Άλλωστε, μια σχέση για να υπάρξει προϋποθέτει εξ ορισμού συμβιβασμούς. Κι εκείνος να πάψει να φοβάται σκιές (γιατί οι πρώην σκιές είναι, αλλιώς δεν θα ήταν πρώην) κι εσύ να κόψεις λίγο τον πολύ «αυθορμητισμό» σου.
Φαντάσου μόνο να ήταν κι εκείνος εξίσου «κοινωνικός». Και μη βιαστείς να πεις «Δεν θα με πείραζε» εκ του ασφαλούς, επειδή ξέρεις ότι δεν είναι. Γιατί, αν ήταν, πίστεψέ με, το γράμμα σου εδώ δεν θα ήταν σε ντο ματζόρε (αφ’ υψηλού) αλλά σε λα μινόρε (στα πατώματα).

End of story

Αν από την αρχή η Δυσδαιμόνα, αντί να το παίζει αθώα κότα, δεν φούσκωνε ενδόμυχα σαν παγόνι, κολακευμένη από την υστερική ζήλια του Οθέλλου, και αν εκείνος δεν τσίμπαγε σαν χάνος στις μπηχτές του «φίλου» Ιάγου και είχαν καθίσει να κάνουν μια συζήτηση, μπορεί να είχαμε γλιτώσει τα αίματα – αλλά δυστυχώς θα είχαμε χάσει μια κορυφαία καλλιτεχνική δημιουργία. Εσύ όμως τι θέλεις; Μια καλή, υγιή σχέση, να χωρίσεις και να συνεχίσεις την εγωπαθή σχέση σου με την «κοινωνικότητα και τον αυθορμητισμό» σου ή να γίνεις πηγή έμπνευσης του Παπακαλιάτη;